Urineonderzoek is een veelgebruikt (oriënterend of aanvullend) onderzoek om naar de oorzaak van klachten te zoeken. Door middel van urineonderzoek of een urinetest kan een (huis)arts op eenvoudige en niet-invasieve wijze checken of screenen op een aantal aandoeningen, bijvoorbeeld urineweginfecties, nierstoornissen, problemen met de lever en diabetes. Niet-invasief betekent dat de arts voor het onderzoek geen instrument in een orgaan hoeft in te brengen. Je hoeft alleen maar een plasje te plegen in een potje, wat vervolgens onderzocht wordt. Onderzoek van de urine behoort tot de dagelijkse routine van elke huisartsenpraktijk in Nederland. Met teststroken kan onder meer op bacteriën, bloed, eiwitten en suiker getest worden. Vaak lever je 's ochtends bij de huisarts urine in en kun je dezelfde dag nog bellen voor de uitslag van de urinetest. Soms is het nodig om de urine in een laboratorium te onderzoeken. Afwijkende waarden kunnen duiden op een onderliggende aandoening of ziekte.
- Urineonderzoek
- Urine in een potje
- Huisartsenpraktijk
- Mogelijkheden van urineonderzoek
- Wanneer wordt een urineonderzoek gedaan?
- Opsporen van ziekten
- Urinekweek
- Periodiek onderzoek
- Uitkomsten en waarden urinetest
- Interpretatie van de uitkomsten
- Urineonderzoek waarden
- Indicatie
- Geen garantie
- Aspect van de urine
- Kleur
- Transparant of troebel
- Geur
- Teststroken
- Soortelijk gewicht
- pH
- Eiwit
- Glucose
- Nitriet
- Leukocyten
- Ketonen
- Semi-kwantitatief bilirubine
- Microscopisch onderzoek (op sediment)
- Bacteriën en andere micro-organismen
- Rode en witte bloedcellen
- Kristallen
Urinewegen / Bron: La Gorda/Shutterstock.com
Urineonderzoek
Urine in een potje
Urineonderzoek is een zeer vaak gebruikt diagnostisch instrument, dat een aantal veel voorkomende ziekten kan opsporen. Een urinetest kan worden gebruikt voor het screenen op en/of het diagnosticeren van aandoeningen zoals urineweginfecties (zoals een blaasontsteking), nierstoornissen, leverproblemen, diabetes of andere metabolische stoornissen.
Huisartsenpraktijk
Urineonderzoek of urinetest (met teststroken) wordt vooral veel gebruikt in de huisartsenpraktijk. De huisarts of doktersassistent kan je urine onderzoeken om de oorzaak van bepaalde klachten te achterhalen.
Mogelijkheden van urineonderzoek
Urineonderzoek kan op verschillende manieren plaatsvinden:
- het aspect van de urine kan bekeken worden: kleur, geur en concentratie;
- met een urinestrip kunnen verschillende bepalingen worden gemaakt, bijvoorbeeld een screening op urineweginfecties (wat vaak gebeurt bij de huisarts);
- microscopisch onderzoek van de urine teneinde de aanwezigheid van rode bloedcellen, witte bloedcellen, epitheelcellen, cilinders (uit eiwit bestaande afgietsels van de niertubuli) of kristallen in de urinewegen aan te tonen.
Urineonderzoek in het ziekenhuis / Bron: Angellodeco/Shutterstock
Wanneer wordt een urineonderzoek gedaan?
Een urineonderzoek kan worden gedaan als de huisarts vermoedt dat er bijvoorbeeld sprake is van een urineweginfectie of andere aandoening, zoals diabetes. Het kan ook worden uitgevoerd als routineonderzoek als je bijvoorbeeld wordt opgenomen in het ziekenhuis, of een operatie zal ondergaan. Tijdens de zwangerschap worden verschillende onderzoeken uitgevoerd, waaronder bloedonderzoek en urineonderzoek. Urineonderzoek kan ook worden gedaan om de progressie van een ziekte op te volgen of om te bekijken of een behandeling aanslaat.
Opsporen van ziekten
Een urineonderzoek zal waarschijnlijk worden uitgevoerd wanneer je bij je huisarts klaagt over symptomen die kunnen wijzen op een infectie van de urinewegen of andere urinewegenprobleem, zoals een nierziekte. Sommige tekenen en symptomen kunnen zijn:
- Buikpijn;
- Rugpijn;
- Pijn in de flank;
Buikpijn / Bron: Andrey Popov/Shutterstock.com - Pijn bij het plassen of frequent urineren; en
- Bloed in de urine.
Buikpijn / Urinekweek
Bij een urineweginfectie kan een kweek uitgevoerd worden in urine om te bepalen welke bacteriën de infectie veroorzaken.
Periodiek onderzoek
Urineonderzoek kan ook periodiek worden uitgevoerd als check bij mensen met een bepaalde aandoening. Bij diabetici wordt bijvoorbeeld regelmatig de concentratie albumine onderzocht.
Uitkomsten en waarden urinetest
Interpretatie van de uitkomsten
De uitkomsten van het urineonderzoek kan soms op veel manieren geïnterpreteerd worden. Abnormale bevindingen zijn een waarschuwing dat er iets verkeerd is, wat verder onderzocht moet worden. De (huis)arts moet de resultaten van het urineonderzoek beschouwen in het licht van de klachten die de patiënt naar voren brengt en andere onderzoeksresultaten (lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek, beeldvormend onderzoek, etc.). Mogelijk dat andere onderzoeken nodig zijn om te kunnen achterhalen wat er aan de hand is of wat de beste behandeling is, zoals een compleet bloedonderzoek of een urinekweek.
Urineonderzoek waarden
De pH-waarde kan bijvoorbeeld worden gebruikt om uit te zoeken of er een verhoogd risico is op het ontwikkelen van urinestenen. Dit is het geval als de pH te zuur is (als de waarde lager is dan 5). Een pH-waarde boven 7 kan een teken zijn van een bacteriële urineweginfectie. Urineonderzoek of urinetest kan ook andere problemen helpen detecteren, zoals:
- Hoge eiwitgehaltes kunnen een teken zijn van nefritis (een nierontsteking).
- Ketonen en suiker in de urine zijn tekenen van een hoge bloedsuikerspiegel.
- Leukocyten of nitriet kunnen een teken zijn van een bacteriële infectie.
Indicatie
In het algemeen geldt dat hoe groter de concentratie van de stof die verhoogd aanwezig is, zoals sterk toegenomen hoeveelheden glucose, proteïne, of rode bloedcellen, hoe waarschijnlijker het is dat er een probleem is dat behandeling behoeft. De resultaten geven alleen niet aan wat de oorzaak is van de afwijkende waarden, ook niet of een tijdelijke of chronische aandoening betreft.
Geen garantie
Urineonderzoek waarbij geen bijzonderheden zijn vastgesteld, is geen garantie dat er in medisch opzicht niets aan de hand is. Vrij vroeg in een ziekteproces kan het zijn dat er nog geen verhoogde hoeveelheden van een stof worden aangetroffen in de urine. En soms wordt het slechts sporadisch vrijgeven overdag, waardoor het net gemist wordt in een urinemonster. In zeer verdunde urine, kunnen kleine hoeveelheden detecteerbaar zijn.
Aspect van de urine
Het aspect van de urine kan beoordeeld worden:
Kleur
Veel zaken zijn van invloed op de kleur van de urine, zoals de vochtbalans, voeding, medicijnen en bepaalde ziekten. Hoe donker of licht de kleur is, kan aangeven hoeveel water erin zit. Geconcentreerde urine is donker van kleur. Donkergele urine kan worden veroorzaakt door uitdroging. Vitamine B-supplementen kunnen urine felgeel doen kleuren. Door sommige geneesmiddelen of bloed in de urine, kan de urine rood-bruin worden. De urine kan ook donkerder kleuren door bepaalde voedingsmiddelen, zoals bramen, rode bieten en rabarber. Zeer lichte urine kan worden veroorzaakt door langdurige nierziekte of ongecontroleerde diabetes.
Transparant of troebel
Urine is doorgaans helder. Bacteriën, bloed, sperma, kristallen, of slijm, kunnen de urine troebel maken.
Geur
Urine ruikt niet erg sterk, maar heeft een iets 'nootachtige' geur. Sommige ziekten veroorzaken een verandering in de geur van urine. Zo kan een infectie met E. coli-bacteriën een slechte geur veroorzaken, terwijl diabetes of honger een zoete, fruitige geur kan veroorzaken. Als urine sterk geconcentreerd en een hoog gehalte aan afvalproducten bevat met weinig water, dan kan de urine een sterke ammoniakgeur hebben. Geconcentreerde urine kan soms ook naar metaal ruiken, wat simpelweg kan beteken dat je uitgedroogd of ziek bent. Metaalgeuren in de urine kunnen evenwel ook wijzen op een onderliggende aandoening, zoals nierschade, leverziekte, etc. Als je uitdrogingsverschijnselen hebt, kan je opmerken dat je urine naar koffie ruikt. Urine met een vislucht is dikwijls het gevolg van de aanwezigheid van bacteriën, de stof trimethylamine (TMA), of een interactie tussen beiden. Urine met een zwavelgeur kan onder meer komen door leverproblemen.
Urineonderzoek met behulp van teststrips kan door de huisarts, doktersassistente of verloskundige worden verricht / Bron: Alexander Raths/Shutterstock
Teststroken
Met teststroken kan onder meer semi-kwantitatief bilirubine, eiwit, glucose, ketonen, nitriet, pH, leukocyten en soortelijk gewicht bepaald worden. Afwijkende waarden kunnen wijzen op een onderliggende aandoening of ziekte. Eenvoudig oriënterend urineonderzoek met behulp van teststrips of teststroken kan door de huisarts(assistent) of verloskundige (tijdens de zwangerschap) gedaan worden.
Soortelijk gewicht
Normale urine heeft een soortelijk gewicht (sg) van circa 1010 g/L. Zuiver water heeft een sg van 1000 g/L. Is het sg van urine sterk verhoogd, dan is de urine sterk geconcentreerd en kan er sprake zijn van dehydratie. Het sg zegt iets over de hoeveelheid stoffen in de urine. Hoe hoger de dichtheid, hoe meer vast materiaal in de urine. Wanneer je veel vocht drink, produceren de nieren extra urine waardoor de urine is verdund en er licht uitziet. Deze verdunde urine heeft een laag soortelijk gewicht. Bij veel zweten en/of weinig drinken, ontstaat er een vochttekort in het lichaam. Op zo'n moment zorgen de nieren ervoor dat er weinig vocht wordt uitgescheiden. De urine is onder deze omstandigheden geconcentreerd en heeft een hoog soortelijk gewicht.
pH
De pH is een maat voor hoe zuur of alkalisch (basisch) urine is; het is een maat voor de zuurgraad. De pH van urine schommelt. Ochtendurine heeft vaak een pH van 5-7, licht zuur tot neutraal. Na een maaltijd is de urine vaak basisch, vanwege maagzuurproductie. De urine kan dan een pH van rond de 8 hebben. Indien je ochtendurine een pH heeft van 7 of hoger, kan er sprake zijn van een urineweginfectie. Bacteriën maken de urine basisch. Een verstoring van de zuurgraad van de urine, versterkt de neerslag van zouten in kristallen. Dit maakt de kans op steenvorming groter.
Eiwit in de urine tijdens de zwangerschap / Bron: Zerocool, Pixabay
Eiwit
Eiwit wordt normaal niet aangetroffen in de urine. Koorts, zware lichamelijke oefening, zwangerschap en sommige ziekten, in het bijzonder nierziekten, kunnen zorgen voor eiwit in de urine (proteïnurie).
Glucose
De glucose-urinetest meet de hoeveelheid glucose in je urine. Glucose is een vorm van suiker. Normaal is er weinig of geen glucose in de urine. Wanneer de bloedglucosespiegel zeer hoog is, zoals bij ongecontroleerde diabetes, zijn de nieren niet meer in staat om alle glucose tegen te houden en komt een deel ervan in de urine terecht. Glucose kan ook in de urine terechtkomen wanneer de nieren beschadigd of ziek zijn.
Nitriet
Nitriet is een stof die ontstaat bij het omzetten van nitraat en behoort niet aantoonbaar te zijn in urine. Bacteriën die een infectie van de urinewegen veroorzaken kunnen deze omzetting mogelijk maken. Nitriet in de urine wijst op een urineweginfectie.
Leukocyten
Leukocyten zijn witte bloedcellen en deze zijn vooral betrokken bij je afweersysteem. Leukocyten horen normaal gesproken niet in de urine thuis. De aanwezigheid van witte bloedcellen in de urine kan wijzen op een urineweginfectie.
Ketonen
Een keton-urinetest meet de hoeveelheid ketonen in je urine. Wanneer vet wordt omgezet in energie, maakt het lichaam stoffen genaamd 'ketonen'. Deze worden doorgegeven in de urine. Grote hoeveelheden van ketonen in de urine kan wijzen op een zeer ernstige aandoening: ketoacidose ofwel verzuring van het bloed. Dit treedt op bij sterk ontregelde diabetes mellitus, als er veel glucose in de bloedbaan aanwezig is en te weinig insuline. Een dieet met weinig suikers en zetmeel (koolhydraten), sterk vasten, zware lichamelijke inspanning, koorts of ernstig braken kan ook leiden tot ketonen in de urine, evenals hyperthyreoïdie (een te snel werkende schildklier).
Geelzucht / Bron: Dr. Thomas F. Sellers, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Semi-kwantitatief bilirubine
Bij een bilirubine-urinetest wordt de hoeveelheid bilirubine in de urine gemeten. Bij mensen met een leverziekte kleurt het stofje bilirubine de urine donker (donkere urine of bruine urine). Bilirubine is een afvalstof die met name vrijkomt bij afbraak van oude rode bloedcellen. Grote hoeveelheden bilirubine in het lichaam leiden tot gele ogen en huid (geelzucht).
Microscopisch onderzoek (op sediment)
In deze test wordt urine gecentrifugeerd in een speciale machine (centrifuge) zodat de vaste stoffen (sediment) naar de bodem zakken. Een druppel van het sediment wordt in het laboratorium bekeken onder een microscoop.
Bacteriën en andere micro-organismen
Er wordt gekeken naar de aanwezigheid van bacteriën, gistcellen en parasieten. Er zijn normaal geen bacteriën, gistcellen en parasieten aanwezig in de urine. Indien deze wel aanwezig zijn, kan het betekenen dat je een infectie hebt.
Urineonderzoek in het laboratorium / Bron: Tyler Olson/Shutterstock
Rode en witte bloedcellen
Er wordt gekeken naar rode en witte bloedcellen (welke afkomstig zijn van de nieren). Bloedcellen worden normaal niet aangetroffen in de urine. Ontsteking, ziekte of letsel aan de nieren, ureters, blaas of urethra kan leiden tot bloed in de urine. Zware lichamelijke inspanning, zoals het lopen van een marathon, kan ook leiden tot bloed in de urine. Witte bloedcellen kunnen een teken zijn van een infectie of een nierziekte.
Kristallen
Voorts wordt gekeken naar de vorm van de cellen en naar eventueel aanwezige kristallen of andere stoffen. Gezonde mensen hebben vaak slechts enkele kristallen in de urine. Een groot aantal kristallen of de aanwezigheid van bepaalde kristallen, kan wijzen op nierstenen of een probleem met de manier waarop het lichaam voedsel metaboliseert.
Lees verder
- Urine kleur: blauwe of groene urine en oranje-rode plas
- Urineweginfectie: symptomen, oorzaken en behandeling
- Urine: moeilijk urineren (plassen), retentie, incontinentie
- Urine of plas: afwijkingen in kleur of hoeveelheid urine
